CHAsset: Στιχηρό των Χριστουγέννων, τοιχογραφία
Rights
Εφορεία Αρχαιοτήτων Άρτας
Rights owner
Εφορεία Αρχαιοτήτων Άρτας
Museum/Catalogue No.
Chronology
1267/68 – 1296 μ.Χ.
What is it?
Στον νάρθηκα του καθολικού της μονής Βλαχέρνας, και συγκεκριμένα στο βόρειο αψίδωμα του δυτικού τοίχου, εικονίζεται το Στιχηρό των Χριστουγέννων («Τι Σοι Προσενέγκωμεν, Χριστέ»). Στο κέντρο της παράστασης παριστάνεται καθισμένη στον θρόνο η Παναγία. Στην αριστερή πλευρά της Παναγίας βρίσκονται οι μάγοι, οι οποίοι κρατούν ορθογώνια κιβωτίδια με τα δώρα που θα προσφέρουν στον νεογέννητο Χριστό. Αντίστοιχα, στη δεξιά πλευρά εικονίζονται δύο βοσκοί, εκ των οποίων ο μικρότερος σε ηλικία δείχνει με το χέρι προς τα επάνω, σε μαρτυρία του θαύματος, και γυρίζοντας σκύβει και αγκαλιάζει τον γέρο βοσκό από τον ώμο. Κάτω από τους μάγους παριστάνονται η Γη και η Έρημος προσωποποιημένες. Η Γη είναι μία γυναικεία μορφή, ντυμένη με πολύτιμη ενδυμασία, η οποία προσφέρει στον Χριστό ως δώρο το σπήλαιο, σύμφωνα με το Στιχηρό, αλλά και όπως επιβεβαιώνει η επιγραφή που σώζεται: «Η ΓΗ ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟΝ». Η Έρημος, η οποία παρουσιάζεται ως ηλικιωμένη γυναίκα με άσπρη ενδυμασία, προσφέρει στον Χριστό ως δώρο μία ορθογώνια κιβωτιόσχημη φάτνη. Στο κάτω μέρος της παράστασης απεικονίζονται δύο ομάδες ανθρώπων, μεταξύ των οποίων διακρίνονται βασιλείς, ιερωμένοι, μοναχοί και λαϊκοί. Οι άνθρωποι προσφέρουν στον Χριστό ως δώρο τη μητέρα του. Στην πάνω ζώνη της σκηνής θα πρέπει να υπήρχαν οι άγγελοι, οι οποίοι σύμφωνα με το Στιχηρό προσφέρουν τους ύμνους, και οι ουρανοί οι οποίοι προσφέρουν τα αστέρια.
What else do we know about it?
Το Στιχηρό των Χριστουγέννων στη μονή Βλαχερνών αποτελεί ένα από τα πρωιμότερα δείγματα του θέματος, που όπως πιστεύεται διαμορφώθηκε σύμφωνα με τα πρότυπα της αυτοκρατορικής εικονογραφίας. Η θέση, το μέγεθος και η λαμπρότητα της παράστασης εναρμονίζονται με το θέμα της τοιχογραφίας στο νότιο αψίδωμα της ίδιας πλευράς, με τη Λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας Οδηγήτριας στην Κωνσταντινούπολη. Πηγή έμπνευσης της σκηνής αποτελεί το ιδιόμελο που ψάλλεται στον Εσπερινό των Χριστουγέννων αλλά και στη σύναξη της «Υπεραγίας Θεοτόκου εν Βλαχέρναις», που γιορτάζεται την επόμενη ημέρα, στις 26/12. Χρονολογείται στο τέλος του 13ου αιώνα. Το πρώτο χρονολογημένο δείγμα είναι η αντίστοιχη τοιχογραφία από την Περίβλεπτο της Αχρίδας, το 1296. Η παράσταση εντοπίζεται στη μεταβυζαντινή ζωγραφική, σε τοιχογραφίες μοναστηριακών εκκλησιών και σπάνια σε εικόνες.
Historical figures
Historical events
Place of discovery
Building materials
Where is it currently located?
Ναός Παναγίας Βλαχέρνας
Dimensions
How was it found?
Referenced in
ΑΧΕΙΜΑΣΤΟΥ-ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΥ Μ. (1988). Η ερμηνεία μιας τοιχογραφίας στη μονή της Βλαχέρνας κοντά στην Άρτα. Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, 13, 301–306. https://doi.org/10.12681/dchae.997
Δ.Γιαννούλης, (2007), Οι τοιχογραφίες των Βυζαντινών Μνημείων της Άρτας κατά την περίοδο του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
L. Fundic, Η μνημειακή τέχνη του Δεσποτάτου της Ηπείρου την περίοδο της δυναστείας των Κομνηνών Αγγέλων(1204-1318), Διδακτορική Διατριβή, ΑΠΘ 2013
Δ.Γιαννούλης, (2007), Οι τοιχογραφίες των Βυζαντινών Μνημείων της Άρτας κατά την περίοδο του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
L. Fundic, Η μνημειακή τέχνη του Δεσποτάτου της Ηπείρου την περίοδο της δυναστείας των Κομνηνών Αγγέλων(1204-1318), Διδακτορική Διατριβή, ΑΠΘ 2013