CHAsset: Ναός Αγίου Βασιλείου αγοράς
Rights
Εφορεία Αρχαιοτήτων Άρτας
Rights owner
Εφορεία Αρχαιοτήτων Άρτας
Museum/Catalogue No.
Chronology
Τέλη 13ου αιώνα
What is it?
Μια εξαιρετικά αξιόλογη, από άποψη διακόσμησης, μικρή εκκλησία, οικοδομημένη στο β΄ μισό του 13ου αι. Πρόκειται για μονόχωρη ξυλόστεγη βασιλική, στην οποία αργότερα, τον 14ο ή 15ο αι., προστέθηκαν δύο χαμηλές πτέρυγες, στη βόρεια και στη νότια πλευρά. Οι πτέρυγες καταλήγουν ανατολικά σε παρεκκλήσια αφιερωμένα στον άγιο Γρηγόριο και στον Ιωάννη τον Χρυσόστομο. Στον τοίχο της δυτικής πλευράς υπήρχε πιθανώς κωδωνοστάσιο που δεν σώζεται.
Ο ναός διακοσμήθηκε στους εξωτερικούς τοίχους με πλίνθους τοποθετημένους μέσα στο κονίαμα (κεραμοπλαστικός διάκοσμος), σε διάφορα σχήματα και συνδυασμούς: μαιάνδρους, ψαροκόκκαλο, κυματοειδείς γραμμές, οδοντωτές ταινίες. Τη βόρεια και την ανατολική πλευρά περιτρέχει μία συνεχόμενη ταινία με τετράγωνα εφυαλωμένα πλακίδια που ονομάζονται αβάκια. Τα αβάκια είναι πολύχρωμα και έχουν τοποθετηθεί σε ρομβοειδή διάταξη με αποτέλεσμα η πολυχρωμία των υλικών και οι ποικίλοι συνδυασμοί τους να χαρίζουν εκπληκτική ζωντάνια στον Άγιο Βασίλειο.
Το ανατολικό αέτωμα του ναού κοσμούν δύο πήλινε ανάγλυφες εφυαλωμένες εικόνες που απεικονίζουν τη Σταυρωση και τους Τρείς Ιεράρχες αντίστοιχα και προδίδουν δυτικές επιδράσεις.
Οι τοιχογραφίες του κυρίως ναού, οι οποίες χρονολογούνται στα τέλη του 17ου αι.- αρχές 18ου αι. είναι διατεταγμένες σε τέσσερις ζώνες. Περιλαμβάνουν γεωμετρικά σχέδια, άγιους ολόσωμους, ασκητές, άγιους στηθαίους σε μετάλλια, καθώς και σκηνές του εορτολογίου. Στην τελευταία ζώνη απεικονίζονται σκηνές από τον Χριστολογικό κύκλο ενώ στην κόγχη του ιερού παριστάνεται η Θεοτόκος Πλατυτέρα, στον τύπο της Βλαχερνίτισσας. Η φυσιοκρατική απόδοση του Χριστού στη σκηνή της Βάπτισης, καθώς και των εκφράσεων των αγίων, αποτελούν ενδείξεις επιρροής του καλλιτέχνη από δυτικά πρότυπα.Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ανάγλυφα φωτοστέφανα των μορφών που είναι έξεργα και με ωραία διακόσμηση, όπως και τα πήλινα εγκόλπια,που φέρουν στο στήθος οι στρατιωτικοί άγιοι και διακοσμούνται στο κέντρο με ρόδακα και την επιγραφή Η Αγία Τριάς Ιησούς θεός των όλων. Τα χρώματα των τοιχογραφιών έχουν αλλοιωθεί αρκετά, αφού η εκκλησία παλαιότερα παρέμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς στέγη, λόγω πυρκαγιάς.
What else do we know about it?
Ο ναός του Αγίου Βασιλείου βρίσκεται κοντά στον ναό της Αγίας Θεοδώρας, καθώς και στην αγορά της Άρτας, στην παλιά συνοικία του «Τουρκοπάζαρου». Στον περίβολό του, ο βαθύπλουτος Καστοριανός γουνέμπορος (αρχιγουναράς του σουλτάνου Μεχμέτ Δ΄) Φίλιππος Μανωλάκης ίδρυσε το 1662 ανώτερη σχολή. Η σχολή αυτή, γνωστή ως «Ελληνική», λειτούργησε μέχρι την Ελληνική Επανάσταση του 1821, οπότε ο ναός πυρπολήθηκε.
Πολλά στοιχεία στη διακόσμηση του ναού, όπως τα πολύχρωμα αβάκια και οι ανάγλυφες εικόνες μαρτυρούν τη σύνδεση της διακοσμησής του με ιταλικά πρότυπα. Συγκεκριμένα τα αβάκια αποτελούν ένα μοναδικό στοιχείο στη βυζαντινή τέχνη και οι επιρροές της επιλογής του θα πρέπει να αναζητηθούν στην Ιταλία.
Οι εικόνες επίσης της Σταυρωσης και των Τριών Ιεραρχών έχουν κατασκευαστεί με την τεχνική των majolica, γεγονός που αποδεικνύεται από τη συστηματική χρήση κασσίτερου. Στην τεχνική αυτή τα διακοσμητικά θέματα φιλοτεχνούνταν με διάφορα χρώματα, πράσινο, κίτρινο, καστανό πάνω σε λευκό βάθος. Στη συνέχεια, τα έργα καλύπτονταν με μία τελική λεπτότατη στρώση διαφανούς υαλώματος. Οι δύο εικόνες του Αγίου Βασιλείου, για τις οποίες είναι ονομαστός στη διεθνή βιβλιογραφία, παρουσιάζουν επιρροές από την Ιταλική τέχνη του 14ου αιώνα και πιθανότατα αποτελούν έργα Ιταλού καλλιτέχνη, ο οποίος εργάστηκε στην Άρτα μεταξύ των ετών 1416 και 1448.
Historical figures
Historical events
Place of discovery
Building materials
Where is it currently located?
Dimensions
How was it found?
Referenced in
Παπαδοπούλου Β.(2002) Η Βυζαντινή Άρτα και τα μνημεία της,ΥΠΠΟ/ΤΑΠΑ, Αθήνα
8η ΕΒΑ (2008),Τα Βυζαντινά μνημεία της Ηπείρου, Β. Παπαδοπούλου (επιμέλεια), Υπουργείο Πολιτισμού, Ιωάννινα.
8η ΕΒΑ (2008),Τα Βυζαντινά μνημεία της Ηπείρου, Β. Παπαδοπούλου (επιμέλεια), Υπουργείο Πολιτισμού, Ιωάννινα.