CHAsset: Τρούλος, ναός Παναγίας Παρηγορήτισσας
Rights
Εφορεία Αρχαιοτήτων Άρτας
Rights owner
Εφορεία Αρχαιοτήτων Άρτας
Museum/Catalogue No.
Chronology
Τέλη 13ου αιώνα
What is it?
Ο τρούλος του ναού είναι μοναδικός. Ξεχωρίζει τόσο για τον, πρωτότυπο, τρόπο στήριξής του, όσο και για τα υπέροχα ψηφιδωτά που τον κοσμούν. Το συγκεκριμένο σύστημα στήριξης δεν έχει χρησιμοποιηθεί σε άλλα μνημεία. Στις οκτώ παραστάδες του ισογείου στηρίζονται από δύο συνεχόμενες σειρές κιόνων. Οι κίονες, με τη βοήθεια προβόλων (οριζόντιων μελών που προεξέχουν από τον τοίχο χωρίς υποστήριγμα) και τεσσάρων καμαρών, στηρίζουν των κεντρικό τρούλο. Η τεχνική αυτή δίνει την αίσθηση στον επισκέπτη που τον κοιτάζει από κάτω ότι ο τρούλος αιωρείται.
Όσον αφορά την εικονογραφία, στο κέντρο του τρούλου δεσπόζει η επιβλητική μορφή του Παντοκράτορα, ο οποίος διακατέχεται από ήρεμη αυστηρότητα. Με το δεξί του χέρι ευλογεί, με το αριστερό κρατάει κλειστό Ευαγγέλιο, ενώ στο κεφάλι έχει διακοσμημένο φωτοστέφανο. Στο τύμπανο του τρούλου, ανάμεσα από τα παράθυρα, σώζονται οι δώδεκα προφήτες, εναλλασσόμενοι με σεραφείμ, χερουβείμ και τροχούς. Οι προφήτες αναπαρίστανται ολόσωμοι, με διαφορετικές στάσεις και κινήσεις. Τα ψηφιδωτά της Παρηγορήτισσας διακρίνονται για τη ζωντάνια, την πολυχρωμία και τους τολμηρούς χρωματικούς συνδυασμούς, που οφείλονται στη χρήση ψηφίδων από ποικίλα υλικά. Εκτός από τις λίθινες χρησιμοποιήθηκαν και ψηφίδες από υαλόμαζα, με προσμίξεις διαφόρων χρωμάτων, ψηφίδες με φύλλα χρυσού σε διάφορες αποχρώσεις, καθώς και ψηφίδες με φύλλα ασημιού.
Είναι τα μόνα εντοίχια ψηφιδωτά της περιόδου που σώζονται στην Ήπειρο. Χρονολογούνται στα τέλη του 13ου αιώνα και είναι σύγχρονα με τη δεύτερη φάση του ναού. Ένα μεγάλο μέρος από την παράσταση έχει καταστραφεί.
What else do we know about it?
Τα ψηφιδωτά του τρούλου της Παρηγορήτισσας παρουσιάζουν διαφορές μεταξύ τους. Η μορφή του Παντοκράτορα είναι πιο συντηρητική και έχει ομοιότητες με την τεχνική των φορητών εικόνων, ενώ οι προφήτες είναι εμπνευσμένοι από κλασικά πρότυπα. Οι στάσεις τους και η κινητικότητα που τους χαρακτηρίζει τους κατατάσσει στα αριστουργήματα της Παλαιολόγειας Αναγέννησης (14ος αι.-1453).
Στην εκτέλεση των ψηφιδωτών μπορούν να εντοπιστούν δύο τουλάχιστον ομάδες ψηφοθετών, με βασικές μεταξύ τους διαφορές στην τεχνική. Οι ψηφοθέτες πιθανώς μετακινήθηκαν από κάποιο μεγάλο κέντρο του βυζαντινού κόσμου, ίσως την Κωνσταντινούπολη, από την οποία καταγόταν και με την οποία διατηρούσε δεσμούς η Άννα Παλαιολογίνα, σύζυγος του Δεσπότη Νικηφόρου Α΄ Κομνηνού Δούκα.
Τον μοναδικό και περίτεχνο τρούλο του ναού συνοδεύει μια παράδοση. Σύμφωνα με αυτή, ένας ξακουστός πρωτομάστορας ανέλαβε το χτίσιμο του ναού. Κατά την εκτέλεση του οικοδομήματος χρειάστηκε να φύγει για να βοηθήσει με το χτίσιμο μιας άλλης εκκλησίας και άφησε τον βοηθό του στη θέση του. Στον βοηθό του, που αποδείχθηκε εξαίρετος μάστορας, οφείλεται η εντυπωσιακή στήριξη του τρούλου. Όταν επέστρεψε ο πρωτομάστορας και είδε την μοναδική δουλειά του βοηθού του, ζήλεψε και από τον φθόνο του τον οδήγησε στην κορυφή της στέγης για να του δείξει δήθεν μια ατέλεια και από εκεί τον έριξε στο κενό. Πέφτοντας ο βοηθός συμπαρέσυρε και τον πρωτομάστορα, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν και οι δύο. Δύο πέτρες που βρίσκονται στο προαύλιο του ναού, λέει η παράδοση,είναι ο πρωτομάστορας με τον βοηθό του που πέτρωσαν.
Historical figures
Historical events
Place of discovery
Where is it currently located?
Ναός Παναγίας Παρηγορήτισσας
Dimensions
How was it found?
Referenced in
8η ΕΒΑ (2008),Τα Βυζαντινά μνημεία της Ηπείρου, Β. Παπαδοπούλου (επιμέλεια), Υπουργείο Πολιτισμού, Ιωάννινα.
Β. Παπαδοπούλου (2002), Η Βυζαντινή Άρτα και τα μνημεία της, Υπουργείο Πολιτισμού, ΤΑΠΑ, Αθήνα.
Δ.Γιαννούλης, (2007), Οι τοιχογραφίες των Βυζαντινών Μνημείων της Άρτας κατά την περίοδο του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Β. Παπαδοπούλου (2002), Η Βυζαντινή Άρτα και τα μνημεία της, Υπουργείο Πολιτισμού, ΤΑΠΑ, Αθήνα.
Δ.Γιαννούλης, (2007), Οι τοιχογραφίες των Βυζαντινών Μνημείων της Άρτας κατά την περίοδο του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων