CHAsset: Άγιος Νικόλαος Ροδιάς
Rights
Εφορεία Αρχαιοτήτων Άρτας
Rights owner
Εφορεία Αρχαιοτήτων Άρτας
Museum/Catalogue No.
Chronology
Αρχές 13ου αιώνα
What is it?
‘Ενας από τους παλαιότερους ναούς της περιοχής. Χρονολογείται στις αρχές του 13ου αιώνα, εποχή ύψιστης ακμής και δόξας για το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Από αρχιτεκτονικής πλευράς, χαρακτηρίζεται ως δικιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο. Στην ανατολική πλευρά εξέχει η τρίπλευρη αψίδα του ιερού, ενώ στη δυτική διαμορφώνεται ορθογώνιος νάρθηκας. Ο νάρθηκας αυτός είναι τριμερής και στεγάζεται στα πλάγια με οριζόντιες κυλινδρικές καμάρες, οι οποίες διακόπτονται στο κέντρο από κάθετη. Ο κυρίως ναός καλύπτεται από ημικυλινδρικούς θόλους που εξέχουν πάνω από τη στέγη και σχηματίζουν σταυρό, στο κέντρο του οποίου υψώνεται οκτάπλευρος τρούλος που πατάει εξωτερικά πάνω σε τετράγωνη βάση. Όσον αφορά το ιερό, χωρίζεται με τοίχους σε τρεις χώρους (τριμερές): Πρόθεση, κυρίως Ιερό και Διακονικό, οι οποίοι επικοινωνούν μεταξύ τους με τοξωτές πόρτες. Η είσοδος στον ναό γίνεται σήμερα από τη δυτική πλευρά, ενώ αρχικά υπήρχε είσοδος και στη βόρεια και στη νότια πλευρά που μετέπειτα έκλεισαν. Εξωτερικά του ναού σώζονται τα ερείπια μεταγενέστερου πιόσχημου περιστώου.
Το μνημείο είναι κτισμένο με πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Μια πλατιά ταινία με πλίνθους που σχηματίζουν μαίανδρο διακοσμεί στο πάνω μέρος τις τρεις πλευρές του κυρίως ναού και τη δυτική πλευρά του νάρθηκα. Η ίδια διακοσμητική ταινία, σε τέσσερις σειρές, επαναλαμβάνεται και στο πάνω μέρος της αψίδας του ιερού. Η εκκλησία φωτίζεται ι από μονόλοβα και δίλοβα τοξωτά παράθυρα, που περιβάλλονται από διακοσμητικά πλίνθινα τόξα. Το μεγάλο δίλοβο παράθυρο της κεντρικής αψίδας περιβάλλεται, επιπλέον, , με οδοντωτή ταινία, ενώ οι δύο λοβοί του παραθύρου χωρίζονται με αμφικιονίσκο. Τη διακόσμηση του μνημείου συμπλήρωναν άλλοτε εντοιχισμένα αγγεία και πήλινες υδρορρόες με πράσινη εφυάλωση, που σήμερα δεν σώζονται.
Ο γλυπτός διάκοσμος του ναού περιορίζεται στους κίονες και τους μικρότερους κιονίσκους του τρούλου και του ιερού. Οι κίονες φέρουν μαρμάρινα τεκτονικά κιονόκρανα με κολουροπιραμιδοειδη (σε σχήμα κόλουρης πυραμίδας, το κατώτερο μέρος μιας πυραμίδας, χωρίς την κορυφή, ανεστραμμένο) επιθήματα. Τα κιονόκρανα κοσμούνται και στις τέσσερις πλευρές με ανάγλυφα σχηματοποιημένα ανθεμωτά φύλλα, σταυρούς, πτηνά, κ.α., ενώ τα επιθήματα φέρουν ανθεμωτό διάκοσμο και σταυρούς ανάμεσα σε φυτικό διάκοσμο. Ο ναός διατηρεί ένα μεγάλο μέρος των τοιχογραφιών του. Δυστυχώς σε πολλά σημεία τμήματα της τοιχογραφίας είναι δυσδιάκριτα, λόγω αλάτων και αιθάλης. Τον τρούλο κοσμούσε μετάλλιο με προτομή του Παντοκράτορα, το οποίο είναι κατεστραμμένο σήμερα, και δύο ζώνες με αγγέλους και προφήτες. Στα σφαιρικά τρίγωνα υπήρχαν παραστάσεις των τεσσάρων Ευαγγελιστών. Στους τοίχους ο ναός φέρει παραστάσεις από τον Θεομητορικό κύκλο (Εισόδια της Θεοτόκου, η Προσευχή της Άννας, η Προσευχή του Ιωακείμ, ο Ασπασμός του Ιωακείμ και της Άννας, ο Ασπασμός της Παναγίας και της Ελισάβετ, η Κοίμηση της Θεοτόκου), από τον Χριστολογικό κύκλο (Μεταμόρφωση, Έγερση του Λαζάρου, Βαϊοφόρος και Μυστικός Δείπνος, ο Νιπτήρας, η Προσευχή στη Γεθσημανή, η Προδοσία, ο Εμπαιγμός, ο Ελκόμενος, η Αποκαθήλωση, ο Επιτάφιος Θρήνος, η Ανάσταση, Το Χαίρε των Μυροφόρων, η Ανάληψη, η Πεντηκοστή), και σκηνές από τον βίο του αγίου Νικολάου. Σημαντικές είναι δύο παραστάσεις: οι Εφτά Παίδες εν Εφέσω και οι Τρεις Παίδες εν Καμίνω, οι οποίες απαντώνται σπάνια στην εικονογραφία.
What else do we know about it?
Βρίσκεται στο χωριό Κιρκιζάτες, 4 χλμ. δυτικά της Άρτας, κοντά στον Άγιο Δημήτριο του Κατσούρη. Ο ναός φέρει την προσωνυμία της Ροδιάς γιατί παλαιότερα αποτελούσε μετόχι της μονής της Παναγίας της Ροδιάς ή Ρόδον το Αμάραντον (σύμφωνα με τον εικονογραφικό τύπο της εικόνας της Παναγίας που κρατάει ρόδο) που βρίσκεται έξω από το χωριό Βίγλα. Η παλαιότερη αναφορά στον ναό γίνεται το 1884 από τον μητροπολίτη Σεραφείμ Ξενόπουλο ή Βυζάντιο στο “Δοκίμιο Ιστορικόν περι Άρτης και Πρεβέζης”. Το μνημείο ήταν σε μεγάλο μέρος του επιχωμένο έως και το 1959, όταν έγιναν αποχωματώσεις περιμετρικά του ναού και διαμορφώθηκε ο περιβάλλον χώρος. Την ίδια εποχή έγιναν και αναστηλωτικές εργασίες από τον αρχιτέκτονα και αρχαιολόγο Α. Ορλάνδο. Ιδιαίτερα επιμελημένος και ξεχωριστός είναι ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος του ναού. Οι εφυαλωμένες υδρορρόες είναι ένα στοιχείο αρκετά σπάνιο, που δεν υπάρχει σε άλλα βυζαντινά μνημεία της Άρτας, απ’ όσο τουλάχιστον γνωρίζουμε, και δεν πρέπει να είχαν λειτουργικό αλλά διακοσμητικό χαρακτήρα. Η πράσινη εφυάλωση που έφεραν καθώς και τα εφυαλωμένα αγγεία που ήταν εντοιχισμένα έδιναν μια χαρακτηριστική χρωματική ποικιλία στον τρούλο του ναού. Ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος του Αγίου Νικολάου της Ροδιάς έχει εκτελεστεί, με ιδιαίτερη επιμέλεια και παρουσιάζει μεγάλες ομοιότητες με τον διάκοσμο ναών της νότιας Ελλάδας. Αλλά και ο γλυπτός διάκοσμος του ναού διαφέρει αισθητά από τα υστεροβυζαντινά γλυπτά του Δεσποτάτου της Ηπείρου και παρουσιάζει μεγαλύτερες ομοιότητες με τη γλυπτική της Μεσοβυζαντινής περιόδου.
Historical figures
Historical events
Place of discovery
Building materials
Where is it currently located?
Dimensions
How was it found?
Referenced in
8η ΕΒΑ (2008),Τα Βυζαντινά μνημεία της Ηπείρου, Β. Παπαδοπούλου (επιμέλεια), Υπουργείο Πολιτισμού, Ιωάννινα.
Β. Παπαδοπούλου (2002), Η Βυζαντινή Άρτα και τα μνημεία της, Υπουργείο Πολιτισμού, ΤΑΠΑ, Αθήνα.
Σ. Ξενόπουλος (1884), Δοκίμιον ιστορικόν περί Άρτης και Πρεβέζης(επανεκδ. Μουσικοφιλολογικού συλλόγου Άρτας"Σκουφάς" , Αρτα 1986)
Β. Παπαδοπούλου (2002), Η Βυζαντινή Άρτα και τα μνημεία της, Υπουργείο Πολιτισμού, ΤΑΠΑ, Αθήνα.
Σ. Ξενόπουλος (1884), Δοκίμιον ιστορικόν περί Άρτης και Πρεβέζης(επανεκδ. Μουσικοφιλολογικού συλλόγου Άρτας"Σκουφάς" , Αρτα 1986)