CHAsset: Ναός Παναγίας Παρηγορήτισσας
Rights
Εφορεία Αρχαιοτήτων Άρτας
Rights owner
Εφορεία Αρχαιοτήτων Άρτας
Museum/Catalogue No.
Chronology
Τέλη 13ου αιώνα
What is it?
Ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της Άρτας, με εξέχουσα θέση στην ιστορία της βυζαντινής τέχνης. Η εκκλησία της Παρηγορήτισσας είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και αποτελεί καθολικό (κεντρικό ναό) παλαιότερου μεγάλου μοναστηριού, από το οποίο σώζονται επίσης 16 κελιά και η Τράπεζα (το εστιατόριο της μονής). Ο αρχιτεκτονικός τύπος του ναού είναι πρωτότυπος: συνδυάζει τον οκταγωνικό στο ισόγειο με τον σταυροειδή εγγεγραμμένο στον όροφο.
Τα ψηφιδωτά, που διακοσμούσαν τον τρούλο και την ανατολική και τη νότια καμάρα της στέγης, ξεχωρίζουν για την άριστη τεχνική και τους τολμηρούς χρωματικούς συνδυασμούς τους. Στον ημισφαιρικό θόλο του τρούλου εικονίζεται η μνημειακή μορφή του Παντοκράτορα που περιβάλλεται από δώδεκα Προφήτες, οι οποίοι εναλλάσσονται με Σεραφείμ, Χερουβείμ και τροχούς.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο γλυπτός διάκοσμος του μνημείου για την πολυμορφία και την πρωτοτυπία του. Οι μαρμάρινοι αρράβδωτοι κίονες, στις δύο καθ’ ύψος σειρές εσωτερικά, προέρχονται από παλαιότερα κτίρια της αρχαίας πόλης ή της Νικόπολης και οι περισσότεροι φέρουν ρωμαϊκά και παλαιοχριστιανικά κορινθιακού τύπου κιονόκρανα, σε ενδιαφέρουσες παραλλαγές. Ο ανάγλυφος διάκοσμος του ανώτερου τμήματος της Παρηγορήτισσας είναι αναμφίβολα επηρεασμένος από τη δυτική τέχνη και πιθανώς υλοποιήθηκε από δυτικούς τεχνίτες.
What else do we know about it?
Αρχικά, στο σημείο του σημερινού ναού, υπήρχε ένα κτίριο μικρότερων διαστάσεων, στον τύπο του σύνθετου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού. Στα τέλη του 13ου αι. ο ναός αυτός, ο οποίος σωζόταν σε αρκετό ύψος, ενσωματώθηκε με διάφορες μετατροπές στο σημερινό οικοδόμημα, που οφείλει την τελική μορφή στον Νικηφόρο Κομνηνό Δούκα και τη σύζυγό του Άννα Παλαιολογίνα. Μέρος του ανάγλυφου διακόσμου αποτελεί και η ακόλουθη κτητορική επιγραφή:
Κομνηνοδούκας δεσπότης Νι[κηφ]όρος
Αννα βασίλ[ισσ]α κομνη[οδούκαινα]
Κομνηνόβλαστος δ[εσπότης Θ]ωμάς μέγας
Κομνην[οί Ελ]λάδος α[υτάνακτες] ή Κομνην[ών κ]λάδος α[γγελωνύμων].
Με βάση τα ονόματα που αναγράφονται στην επιγραφή, ο αρχιτέκτονας και αρχαιολόγος Αναστάσιος Ορλάνδος χρονολόγησε την ανέγερση του ναού μεταξύ των ετών 1283 και 1296. Χάρη σε κείμενα και απεικονίσεις που περιλαμβάνονται στα έργα Ευρωπαίων περιηγητών, έχουμε στη διάθεσή μας έμμεσες μαρτυρίες για την κατάσταση της Παρηγορήτισσας, ανά τους αιώνες. Κατά τις επαναστάσεις του 1821 και του 1854 οι Οθωμανοί χρησιμοποίησαν τον ναό ως οχυρό.
Τον μοναδικό και περίτεχνο τρούλο του ναού συνοδεύει μια παράδοση. Σύμφωνα με αυτή, το χτίσιμο του ναού ανέλαβε ένας ξακουστός πρωτομάστορας. Πριν ολοκληρώσει ωστόσο το έργο του, χρειάστηκε να φύγει για να βοηθήσει στο χτίσιμο μιας άλλης εκκλησίας και άφησε τον βοηθό του στη θέση του. Ο βοηθός αποδείχθηκε εξαίρετος μάστορας: αυτός επινόησε την εντυπωσιακή στήριξη του τρούλου. Όταν επέστρεψε ο πρωτομάστορας, και είδε τη μοναδική δουλειά του βοηθού του, ζήλεψε και από τον φθόνο του τον οδήγησε στην κορυφή της στέγης, για να του δείξει δήθεν μια ατέλεια, και από εκεί τον έριξε στο κενό. Πέφτοντας, ο βοηθός συμπαρέσυρε και τον πρωτομάστορα με αποτέλεσμα να σκοτωθούν και οι δύο. Η Παναγία εμφανίστηκε τότε στη μητέρα του βοηθού για να την παρηγορήσει, γι’ αυτό και η εκκλησία ονομάστηκε Παναγία Παρηγορήτισσα. Δύο πέτρες που βρίσκονται στο προαύλιο του ναού, λέει ο θρύλος, είναι ο πρωτομάστορας με τον βοηθό του που πέτρωσαν.
Historical figures
http://www.wikidata.org/entity/Q889914
http://www.wikidata.org/entity/Q3624855
http://www.wikidata.org/entity/Q3624855
Historical events
Place of discovery
Building materials
Where is it currently located?
Dimensions
How was it found?
Referenced in
8η ΕΒΑ (2008),Τα Βυζαντινά μνημεία της Ηπείρου, Β. Παπαδοπούλου (επιμέλεια), Υπουργείο Πολιτισμού, Ιωάννινα.
Β. Παπαδοπούλου (2002), Η Βυζαντινή Άρτα και τα μνημεία της, Υπουργείο Πολιτισμού, ΤΑΠΑ, Αθήνα
Ορλάνδος Α. (1963), Η Παρηγορήτισσα της Άρτης, Αθήνα
Β. Παπαδοπούλου (2002), Η Βυζαντινή Άρτα και τα μνημεία της, Υπουργείο Πολιτισμού, ΤΑΠΑ, Αθήνα
Ορλάνδος Α. (1963), Η Παρηγορήτισσα της Άρτης, Αθήνα